วันก่อนได้ทำหน้าที่กรรมการสัมภาษณ์นักเรียนโควต้าจากทั่วประเทศ เพื่อคัดเลือกให้เข้าศึกษาต่อในสาขาการบัญชีของสถาบันที่ผู้เขียนสอนอยู่ คำถามยอดฮิตที่ผู้เขียนมักถามเด็ก คือ เหตุใดจึงสนใจที่จะเรียนสาขาบัญชี หลายคนตอบว่า ต้องการกลับไปช่วยทำบัญชีให้กิจการของครอบครัวและมีคนหนึ่งตอบว่า เห็นว่าอาชีพนักบัญชีหางานง่าย เพราะทุกธุรกิจล้วนต้องมีนักบัญชี

เป็นคำตอบที่...ถูกต้องค่ะ

วันนี้จึงอยากพูดถึงงานของนักบัญชี ที่เป็นเหมือนเพื่อนซี้ของผู้บริหารหรือของเจ้าของกิจการทุกแห่ง เหตุใดจึงกล่าวเช่นนี้...

ในอดีต ทุกครั้งที่เกิดปัญหาเศรษฐกิจ นักบัญชีจะเป็นบุคคลแรกที่ถูกกล่าวโทษว่า มิได้ช่วยนำเสนอข้อมูล หรือชี้ให้เห็นปัญหาที่จะตามมา หากกิจการได้ตระหนักหรือรับรู้ข้อมูลความผิดพลาดหรือจุดบกพร่องที่กิจการกำลังเผชิญ หรือมีแนวโน้มที่น่าเป็นห่วง จะได้ระมัดระวัง หรือหาทางแก้ไข ก่อนที่จะลุกลามจนไม่สามารถแก้ไข และอาจถึงกับต้องปิดกิจการลง ดังเช่นที่หลายบริษัทประสบปัญหาและต้องเลิกกิจการ หรือถูกบังคับให้ปิดกิจการ โดยมิได้เตรียมตัวเตรียมใจมาก่อน ในช่วงวิกฤตฟองสบู่ ในปี พ.ศ.2540

ปัญหาที่เกิดขึ้นในขณะนั้น อาจมองได้ 2 ประเด็นหลัก ๆ คือ ประเด็นแรก ผู้บริหารไม่เห็นความสำคัญของนักบัญชีเท่าที่ควร เพราะมองว่า นักบัญชีมิใช่ผู้เพิ่มรายได้ (ต่างกับพนักงานขายที่ธุรกิจมองว่า สำคัญกว่า) แต่เป็นเพียงผู้ทำงานประจำ ผู้บริหารหลายท่านอาจไม่เคยใช้ประโยชน์ จากข้อมูลทางการเงินมาช่วยในการบริหารเลย ทำให้นักบัญชีไม่ได้รับความไว้วางใจ หรือไม่ได้รับโอกาส  ที่จะได้ทำหน้าที่เพื่อนซี้ยันป้ายอย่างแท้จริง ซึ่งนักบัญชีอาจได้บอกข้อมูลแล้ว หรืออยากบอก แต่ผู้บริหารอาจไม่สนใจที่จะรับฟัง โดยเชื่อในความรู้ความสามารถของตนว่า ข้าฯ เก่งคนเดียว ข้อมูลอยู่ในหัว ตัดสินใจเรื่องใดก็ไม่เคยถามหาข้อมูลใด ๆ

ประเด็นต่อมา คือ นักบัญชีบางคนไม่มีความรู้เพียงพอ กล่าวคือ ในอดีต ผู้ที่จัดทำบัญชี อาจไม่ได้สำเร็จการศึกษาในสาขาบัญชีโดยตรง ทำให้ขาดความรู้ ความเข้าใจที่ถูกต้องในการจัดทำบัญชีและการเลือกข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับปัญหา บางครั้ง การนำเสนอข้อมูลที่เกิดขึ้นทั้งหมด อาจไม่ใช่ข้อมูล ที่เหมาะสมต่อการตัดสินใจในบางปัญหา เช่น การตัดสินใจรับคำสั่งซื้อพิเศษ (special orders) ซึ่ง เป็นคำสั่งซื้อจำนวนมาก หรือเป็นล๊อตใหญ่ ในขณะที่กิจการมีกำลังการผลิตว่างเปล่าเหลืออยู่  การพิจารณารับคำสั่งซื้อจำนวนมาก ซึ่งมักเป็นราคาที่ต่ำกว่าราคาปกติ นักบัญชีต้องนำเสนอข้อมูล  เฉพาะต้นทุนที่จะเพิ่มขึ้นจากการตัดสินใจรับคำสั่งซื้อดังกล่าว ซึ่งต้นทุนที่เพิ่มขึ้นนี้ จะเป็นเฉพาะ ต้นทุนผันแปรเท่านั้น (ต้นทุนผันแปร คือ ต้นทุนที่เพิ่มขึ้น เมื่อผลิตเพิ่มขึ้น เช่น ค่าวัตถุดิบ ค่าแรงงาน ค่าไฟฟ้า เป็นต้น)

จากเหตุผลในประเด็นหลัง ทำให้ทางการเริ่มมองเห็นปัญหาที่เกิดขึ้น และได้หาแนวทาง แก้ไขปัญหาดังกล่าว จึงเป็นที่มาของการออกกฎหมาย พระราชบัญญัติวิชาชีพบัญชี เพื่อที่จะมี สภานักบัญชีที่จะดูแลควบคุมการทำงานของนักบัญชีทั่วประเทศ ซึ่งขณะนี้ยังอยู่ในระหว่างดำเนินการ คาดว่า น่าจะคลอดกฎหมายดังกล่าวได้สำเร็จภายในปี 2547 นี้

นอกจากนี้ จากการที่กฎหมายบัญชีในอดีต ซึ่งเป็นกฎหมายตามประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 285 มีจุดอ่อนมาก โดยเฉพาะการที่เจ้าหน้าที่กระทรวงพาณิชย์ไม่มีอำนาจในการลงโทษ หรือดำเนินการใด ๆ กับผู้เกี่ยวข้องกับงานบัญชีให้ปฏิบัติตามได้ เนื่องจากกฎหมายเดิมไม่เข้มงวด ทำให้ผู้เกี่ยวข้องขาดความยำเกรง หรือตั้งใจฝ่าฝืน เช่น กรณีการไม่ยื่นงบการเงิน มีโทษปรับสูงสุดเพียง 50,000 บาท ในขณะที่ผลเสียหายที่เกิดขึ้นอาจมีมูลค่ามหาศาล

และเหตุผลที่กล่าวมาทั้งหมด ทำให้เกิดพระราชบัญญัติการบัญชี พ.ศ.2543 ซึ่งมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 10 สิงหาคม 2543 เพื่อให้การจัดทำบัญชีของธุรกิจถูกต้อง ซึ่งจะมีผลทำให้ข้อมูลในงบการเงินเชื่อถือได้ และนำไปใช้ประโยชน์สำหรับผู้เกี่ยวข้องได้มากขึ้น

พระราชบัญญัติฉบับนี้ ได้มีการกำหนดหน้าที่ความรับผิดชอบของบุคคลที่เกี่ยวข้อง ในการจัดทำบัญชีของธุรกิจไว้ 2 ฝ่าย คือ ผู้มีหน้าที่จัดทำบัญชี และผู้ทำบัญชี

ฝ่ายแรก คือ ผู้มีหน้าที่จัดทำบัญชี ได้แก่ ห้างหุ้นส่วนฯ บริษัทจำกัด บริษัทมหาชน จำกัด กิจการร่วมค้าตามประมวลรัษฎากร นิติบุคคลที่ตั้งขึ้นตามกฎหมายของต่างประเทศที่ประกอบธุรกิจในประเทศไทย  ธุรกิจที่มีสถานที่ประกอบการหลายแห่ง และบุคคลธรรมดา ซึ่งบุคคลสองพวกหลัง กฎหมายไม่ได้บังคับให้ต้องทำบัญชี แต่อธิบดีกรมทะเบียนการค้าอาจมีสิทธิ์ออกกฎหมายลูก(กฎกระทรวง หรือประกาศฯ) ให้บุคคลธรรมดาบางประเภทจัดทำบัญชีก็ได้

สำหรับกิจการที่มีสถานประกอบการหลายแห่ง แต่ละแห่งต้องทำบัญชีเอง แล้วสิ้นปีจึงนำงบการเงินมารวมกัน (คำว่า ทำบัญชี หมายถึง อาจส่งเอกสารทั้งหมดมาสำนักงานใหญ่ แต่งบการเงินทำแยกกัน) ยกเว้นกรณีเป็นโกดังที่มีไว้สำหรับเก็บสินค้าเท่านั้น ที่ไม่ต้องทำบัญชี

คำว่า “ผู้มีหน้าที่จัดทำบัญชี” ในหน่วยธุรกิจทั้งหลาย ได้แก่ หุ้นส่วนผู้จัดการ หรือผู้จัดการ ในประเทศไทย (กรณีเป็นนิติบุคคลที่จดทะเบียนในต่างประเทศ แต่ประกอบกิจการในประเทศไทย)

ฝ่ายที่สอง คือ ผู้ทำบัญชี ซึ่งเป็นผู้รับผิดชอบในการทำบัญชีของผู้มีหน้าที่จัดทำบัญชี ทั้งนี้ ไม่ว่าจะทำในฐานะพนักงานประจำ ผู้รับจ้างทำบัญชีอิสระ หรือสำนักงานบริการรับทำบัญชีก็ตาม